29 aug Banken overwegen contant geld op te slaan

Wellicht hebt u gelezen dat steeds meer banken in de eurozone de negatieve rente van de ECB doorgeven aan hun zakelijke maar ook particuliere klanten. Daarnaast overwegen ze nog een maatregel.

Gedwongen te kiezen namelijk; tussen meer kredieten verstrekken – en boeterente betalen aan de ECB – overwegen ze steeds vaker voor het enige alternatief dat zo ouderwets wordt gezien in de centrale banken kringen dat niemand er serieus rekening mee hield dat de banken er werkelijk iets voor zouden voelen: Het geld onder het spreekwoordelijke matras opslaan.

Neem onze eigen ING. Die overweegt contant geld dat de bank niet nodig heeft op te slaan. Het is veelzeggend dat de bank in plaats van het overtollige (blijkbaar is daar sprake van!) geld uit te lenen, en dus winst te maken, er liever voor kiest dat geld in opslagruimtes te stapelen. En ING is niet de enige. Reuters meldde onlangs dat ook de Duitse bankgigant Commerzbank dat overweegt, er zou zelfs overleg plaatsgevonden hebben tussen die bank en de Bundesbank over de logistiek erachter. Herverzekeraar Munich Re experimenteert er al enige tijd mee.

Blijkbaar zijn alle risico’s en kosten van contant geld opslaan – denk aan verzekering, bewaking, ruimte huren, transport et cetera – in de ogen van banken minder erg dan geld bij de ECB aanhouden (tegen strafrente dus) of uitlenen aan bedrijven en huishoudens en er behoorlijke winst op maken.

Waarom doen de banken dat laatste niet. Waarom laten ze behoorlijk wat winst liggen? Blijkbaar is het risico te groot. Anders gezegd: Blijkbaar achten ze de kans te groot dat kredieten niet terugbetaald zullen worden. Wanneer acht een bank dat risico groot? Níet wanneer de economische groei hoog is of de vooruitzichten daarop wijzen maar juist wanneer het vertrouwen in het optreden van houdbaar economisch herstel zeer laag is. Waarmee we terug zijn bij wat ik al noemde: Het ECB-beleid zorgt niet voor het gewenste effect.

Dat de banken het overwegen contant geld op te slaan in plaats van uit te lenen is niet alleen een enorme motie van wantrouwen, om niet te zeggen een middelvinger opsteken naar de ECB, maar ook iets wat bij de ECB tot grote paniek en woede zal leiden. Dat gedrag van de banken is namelijk een zeer groot gevaar voor de ECB omdat – als banken inderdaad geld gaan opnemen bij de ECB om het op te slaan in de nu nog lege magazijnen – daardoor het rentewapen van de ECB ineffectief wordt. De bank kan dan wel de rente dan naar -5 procent verlagen, het zal niets helpen. Immers, banken die hun geld opgenomen hebben, hebben dan geen last van die lage rente. Het is alsof je als een gek de waterkraan wijd open zet om je tuin te besproeien terwijl de waterslang losgekoppeld is.

Juist omdat dat gedrag van banken het ECB-beleid ineffectief zou maken en een motie van wantrouwen richting de centrale bank zou zijn, is het een uiterst interessante vraag of de ECB zomaar zou toekijken hoe de banken zoals ING, Commerzbank en andere hun geld opnemen. Of zou de bank die banken achter de schermen onder druk zetten of misschien wel dwingen die plannen in de prullenbak te gooien? Onbestaanbaar zegt u? Net zo onbestaanbaar als dat de overheden van de eurolanden hun banken achter de schermen gedwongen hebben, tegen beter weten in en tegen het belang van de aandeelhouders van die banken, staatsobligaties te kopen om zo de rente voor die overheden laag te houden? Dat is gewoon gebeurd hoor. Overigens zeg ik dat niet maar de ECB in een recent paper!

Je zou bijna het besluit het bankbiljet van 500 euro af te schaffen in dit licht gaan zien. Immers, een groot bedrag transporteren en fysiek opslaan gaat veel makkelijker met bankbiljetten van 500 euro dan van 200 euro en minder.  En dat de pleidooien om contant geld af te schaffen uit de wereld van de centrale banken en/of door (prominente) economen die vaak sterke banden en belangen met de centrale banken hebben komen, komen, zo bezien, dan ook niet toevallig juist de laatste tijd vaak voor.

Aangezien de ECB elke keer als haar beleid niet werkt er geen gewoonte van maakt te kijken of het beleid wel goed is maar steevast als antwoord ‘meer van hetzelfde’ heeft, is de kans zeer groot dat die strafrente naar -0,5 procent of zelfs meer verlaagd zal worden. Met elke verlaging van die depositorente, komt het moment dichterbij dat het voor ING’s en Commerzbanken van de eurozone ineens aantrekkelijker wordt geld op te nemen van hun rekeningen bij  de ECB. Tenzij er zich achter de schermen dingen gaan afspelen die het daglicht niet kunnen verdragen.

Terwijl de banken worstelen met de vraag wel of niet opslaghuizen te gaan afhuren, hebben hun klanten daar veel minder moeite mee. Banken berekenen al heel lang de zeer lage rente aan hun klanten door. Kijk maar naar de rente op je spaarrekening. Steeds meer van hun klanten kiezen er daarom voor hun spaargeld op te nemen en onder het matras te houden. Of ze zetten hun spaargeld van bankbiljetten om in goud of zilver. Of ze lossen ermee hun oude schulden af, zoals hun hypotheekschuld (wat de banken weer raakt, want daardoor kunnen ze in de toekomst op lagere renteopbrengsten rekenen).

Als dat doorberekenen van ook negatieve rentes een trend wordt, dan zullen de klanten pas en masse een of meerdere van het bovenstaande gaan doen. Recent vroeg de Autoriteit Financiële Marken zijn consumentenpanel wat men zou doen als de spaarrente negatief wordt. Een derde gaf aan het spaargeld thuis te gaan bewaren. Een vijfde zou met zijn spaargeld gaan beleggen en bijna een vijfde zou zijn hypotheekschuld gaan aflossen. Hoe dan ook, mochten de banken de spaarrente negatief maken, dan volgt er niets minder dan een regelrechte bankrun. Dat is iets wat veel banken failliet zou maken.

Het ziet ernaar uit dat de banken die negatieve spaarrente niet zullen kunnen doorberekenen aan al hun klanten. Geconfronteerd met een verdere renteverlaging van de ECB, neemt de kans dus toe dat ze contant geld zullen gaan opslaan, maar daarmee neemt ook de kans toe dat de ECB achter de schermen druk zal uitoefenen of zelfs zal dreigen – de centrale bank heeft dat immers eerder gedaan met enkele regeringen in de eurozone, namelijk de Ierse en de Italiaanse. Dus waarom dan niet hetzelfde met banken doen om dat te voorkomen. Dit betekent niet alleen nieuwe spanningen in de bankensector maar ook dat de banken structureel zwak gehouden zullen worden, nota bene door het ECB-beleid dat de banken, indirect, juist sterker wil laten worden.

Kan dit allemaal voorkomen worden? Natuurlijk! Hoe? Wat voor de hand ligt, is dat de ECB mede door deze recente ontwikkelingen – en het feit dat sinds de bank met extreme maatregelen probeert de groei en inflatie aan te jagen wat maar niet gebeurt – bij zichzelf te rade gaat, haar monetaire strategie tegen het licht houdt en de vraag ‘doen we wel het juiste?’ centraal stelt.  Dat gebeurt echter niet; zoals ik eerder schreef zou dat betekenen dat centrale bankiers, die zichzelf de afgelopen decennia als een soort semi-goden zijn gaan gedragen en beschouwen, dan in feite zouden moeten concluderen dat ze falen. Dat gaat wel erg ver voor de groep die zelfs kritiek op eigen handelen niet kan verdragen zoals deze week is gebleken.

In de VS komen de belangrijkste centrale bankiers uit de hele wereld elk jaar bijeen in het Amerikaanse stadje Jackson Hole. Een groep die kritiek heeft op de Amerikaanse Fed en andere centrale banken boekte enkele kamers in hetzelfde hotel als waar die semi-goden pardon, belangrijke centrale bankiers, slapen. Wat bleek? Enkele dagen voordat de conferentie zou beginnen kregen de critici van het hotel te horen dat door een computerfout enkele kamerreserveringen ongedaan werden gemaakt en dat die kamers niet meer vrij zijn. Puur toeval dat die ICT-glitch alleen de reservering van de criticasters van de centrale banken wiste!

Nee, de kans dat de ECB haar strategie kritisch tegen het licht zal houden, is nihil. Uit de eind vorige week gepubliceerde notulen van de laatste vergadering van het ECB-bestuur bleek zelfs dat de bank het tegenovergestelde overweegt! Het bestuur oordeelde namelijk dat de bank eens goed moet gaan hebben over de vraag hoe lang het exceptionele monetaire beleid (lees 0 procent rente en het op grote schaal opkopen van staats- en bedrijfsobligaties) gehandhaafd moet worden. Wat de ECB vooral zorgen baart is niet zozeer dat het wel eens zou kunnen zijn dat de strategie geen juiste is maar hoe het extreme monetaire beleid te blijven verkopen in de eurozone zonder anti-euro bewegingen en partijen munitie te geven, in de wetenschap dat er in 2017 landelijke verkiezingen plaatsvinden in Nederland, Duitsland en Frankrijk.

Omdat de ECB de werkelijkheid niet willen erkennen, namelijk dat haar beleid geen goed beleid is en de bank ermee zou moeten stoppen, blijft de gewone man de hoge en steeds hoger wordende rekening voor die koppigheid betalen. De toekomst van het spaargeld en de pensioenen ziet er nog beroerder uit dan de overlevingskansen van een gewond dier in een rivier vol piranha’s.